Drie jaar geleden reisde ik af naar Shanghai voor een residency in M50, een soort kunstenclave aan de rand van de stad. Gedurende drie maanden was ik compleet op mezelf teruggeworpen. De taal, cultuur en ook het kunstcircuit waren compleet anders dan in Nederland. Het zorgde soms voor lichte paniek. Tegelijkertijd zette het al mijn zintuigen op scherp en ik snoof alle nieuwe indrukken op. In korte tijd bouwde ik een nieuw netwerk op van mensen die mijn werk nog nooit gezien hadden en met hele nieuwe invalshoeken kwamen. Soms had ik echter ook behoefte aan de oude invalshoeken en op die momenten legde ik contact via Skype met bevriende collega’s in Nederland, de laptop door de werkplek dragend om te laten zien wat ik had gemaakt en wat hun reactie daarop was. Mijn werk ontwikkelde zich, ik ontdekte Chinese tape en het stadse landschap bracht me op nieuwe composities.

Tijdens mijn verblijf in Shanghai leerde ik via mijn Spaanse galeriehoudster aldaar een aantal Spaanse kunstenaars kennen. Sommigen kwamen in de galerie en het atelier langs, anderen leerde ik online kennen. Een van deze nieuwe online kennissen had net een projectruimte in Madrid overgenomen waar kunstenaars werkten maar waar ook wekelijkse allerlei kunstmanifestaties gehouden werden. Ik onderhield contact met Andres Montes via Facebook zodat we de afgelopen jaren elkaar en elkaars werk konden volgen. Hij bood me aan: als ik ooit in de buurt van Madrid was dan zou hij mijn werk graag opnemen in een expositie of manifestatie in zijn expositieruimte Naranjo. Hij had alleen geen geld om me daarnaartoe te halen.

Het gebrek aan geld is een vaak gehoord excuus en wordt vaak gecompenseerd met allerlei andere beloften om kunstenaars toch tot onbetaald werk aan te sporen. In dit geval was het geen smoes: ook in Spanje waren veel cultuursubsidies geschrapt en deze projectruimte moest het hebben van particuliere giften en veel vrijwilligerswerk. Ik besloot om het benodigde budget zelf bij elkaar te sparen om toch deze kans aan te kunnen pakken. We spraken ruim van tevoren een periode af waarin ik zou komen werken zodat ik ruim de tijd had om aan het geld te komen. Langer dan een paar weken zou het helaas niet worden, vanwege mijn andere werkzaamheden.

Groot romantisch en heroïsch avontuur
In mei reisde ik uiteindelijk naar Madrid af. Mijn verblijf in Shanghai was de afgelopen jaren in mijn hoofd tot een groot romantisch en heroïsch avontuur verworden dat in schril contrast was gaan staan met de realiteit van een residency. Zoals de momenten van eenzaamheid die versterkt worden als je aankomt bij je nieuwe verblijfplaats. De plek waar ik deze weken zou blijven was geen uitzondering en bleek op de foto’s veel voordeliger gepresenteerd. Na de eerste doorwaakte nacht op een doorgezakt bed bedacht ik me dat meer mensen zich zouden moeten beseffen hoeveel moeite kunstenaars zich getroosten om zichzelf en hun werk verder te brengen. De eerste koffie in de Madrileense zon deed weer een hoop goed en ik bedacht me tegelijkertijd hoe luxe het eigenlijk is om zo te kunnen reizen en werken.

Mijn werk was de afgelopen maanden twee kanten op ontwikkeld. Gefascineerd door de schilderachtige kwaliteiten van tape paste ik het materiaal steeds vrijer en losser toe in de hoop de toets te vinden die dit materiaal in zich heeft. Anderzijds hou ik van sterk grafische en heldere composities die leidden tot strenge, hermetische beelden. In Madrid besloot ik eerst de collega’s te bestuderen die voor mij kwamen. Ik doolde door het Prado en Thyssen-Bornemisza en ontdekte hoe helder de meeste beelden (nog) waren, qua kleur en compositie. De Romeinse tempelschilderingen in het Prado kwamen zo hedendaags over. Ik bewonderde het kleurgebruik en de richting in de composities van de 15e eeuwse Italiaanse en Spaanse meesters en ontdekte in werk van Kandinsky de combinatie van de losse toets en de heldere lijn. Het altaar van Fra Angelico bracht me op het idee om meerdere beelden ineen te brengen. In de zaal van de 20e eeuw in het Thyssen ontdekte ik Kupka, voor mij volslagen onbekend, maar heel actueel.

Poëzie meets streetart
Thematisch gezien had ik ook het een en ander uit te zoeken. Mijn liefde voor poëzie (en de poëzie in natuur- en wiskunde) is altijd sterk van invloed geweest op mijn thematiek. De afgelopen maanden klonken er echter ook steeds vaker maatschappelijke geluiden in door. De wereld om mij heen had zich duidelijk een weg gebaand in mijn werk en ik wist eigenlijk niet zo goed hoe ik daarmee om moest gaan. De poëzie van mijn innerlijke wereld was inmiddels heel vertrouwd en dierbaar geworden. Ik besprak het met mijn gastheer Andres, die me op sleeptouw nam door de stad. Hij toonde me street art van bevriende kunstenaars die op hun eigen manier reageren op de wereld om hen heen. Een kunstenaar hangt ongevraagd pamfletten op die herkenbaar en zeer aantrekkelijk zijn vormgegeven met wonderschone teksten die op hun eigen poëtische, conceptuele manier een maatschappijkritisch geluid laten horen. De maatschappijkritiek prikkelt, maar de poëzie geeft het een extra laag.

Verderop in de stad komen we bij een voormalig overheidsgebouw dat nu leeg staat. Rondom het pand staat een muur met tientallen vlakken waarop straatkunstenaars in opdracht van het lokale bestuur verschillende uitingen hebben gemaakt. Veel kunstenaars vinden de gemeente hypocriet: elders in de stad worden tientallen straatcomposities verwijderd, maar op deze plek tonen de bestuurders graag hun artistieke betrokkenheid. Een aantal kunstenaars heeft deze kritiek direct verwerkt in hun beeld, zoals de straatkunstenaar Doble Jota (zie afbeelding). Anderen grijpen het podium aan om het economische beleid van Spanje in het algemeen en Madrid in het bijzonder te bekritiseren. Het levert harde beelden op die door hun ironie of poëzie extra betekenis krijgen.

You guys live in Disneyland
Tijdens kunstmanifestaties en exposities ontmoet ik Spaanse kunstenaars en merk ik hoeveel slechter hun situatie is dan die van veel collega’s in Nederland. De financiële malaise in Spanje zorgt ervoor dat veel kunstenaars afhankelijk zijn van vrienden en familie. Ze wonen bij hen in en kunnen het zich in veel gevallen niet veroorloven om veel tijd en geld te investeren in hun werk. Ze proberen rond te komen van allerhande klussen in het zwarte circuit. Schoonmaken, lesgeven, websites ontwerpen: als je af en toe 10 euro per uur verdient heb je het goed voor elkaar. Waar haal ik het geld vandaan om te reizen? Als ik vertel dat veel Nederlanders ontevreden zijn over hun eigen situatie zegt een kunstenaar: “Holland has no problems. You guys live in Disneyland”. Geert Wilders kennen ze allemaal.

Veel dagen breng ik schrijvend en tekenend door. In mijn composities combineer ik nu de grafische aspecten met de losse toets waar ik zo van hou. Ik maak een paar schetsen om uit te voeren bij Naranjo. Andres heeft me opgegeven voor het Urban Cultura Festival, een straatkunstmanifestatie die op meerdere plekken in Madrid plaatsvindt. Ik maak werk ter plaatse en sta naast een paar graffiti kunstenaars van het eerste uur. Mijn tapeleverancier heeft het materiaal een paar weken eerder opgestuurd. Tape is voor veel kunstenaars hier onbekend. Het is ook niet te krijgen in de (overigens talrijke) winkels voor kunstenaarsbenodigdheden. Een enkele Chinese winkelier heeft rollen van hele inferieure kwaliteit liggen en alleen in primaire kleuren. Ik word aanvankelijk wat sceptisch aangekeken als ik mijn taperollen installeer. Na een dag werken ben ik tevreden over het resultaat en lijken mijn collega’s ook de mogelijkheden van tape te zien. Het werk wordt betast en ik krijg schouderklopjes: dat heeft die crazy Dutchie eigenlijk best mooi gedaan.

Onderweg in de metro besef ik me het nut en de noodzaak van een tijdelijke werkperiode in het buitenland. De verleiding is groot om in m’n comfortabele atelier te blijven werken, maar eenmaal in aanraking met een andere cultuur en andere kunstenaars leer ik m’n werk op een nieuwe manier bekijken. Terugkijkend op mijn verblijf in Shanghai zie ik welke invloed die residency heeft gehad. Ik ben benieuwd hoe mijn tijd in Madrid zich uiteindelijk door vertaalt in mijn werk. Eigenlijk zouden alle collega kunstenaars zich deze noodzakelijke luxe moeten kunnen veroorloven.